Μου δημιουργήθηκε ένα εισαγωγικό ερώτημα / σκόρπιες σκέψεις στα πρώτα λεπτά της ομιλίας όταν αναφέρατε ότι “ο χρόνος είναι χρήμα” και ότι αυτές οι δύο έννοιες είναι συνδεδεμένες. Είναι συνήθως ο χρόνος (μόνο) που συνδυάζεται με το φόβο του θανάτου. Έχω γνωρίσει αρκετά άτομα που (ενεργά) φοβούνται τον θάνατο. Ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουν. Δεν ξέρω αν θα μπορούσαμε να αντέξουμε μία καθημερινότητα όπου ενεργά φοβόμαστε τον θάνατο. Όλοι οι άνθρωποι κατα κάποιο τρόπο φοβόμαστε τον θάνατο, αλλά για κάποιους αυτή η σκέψη είναι περισσότερο ενεργή ας πούμε. Μια απάντηση που παίρνω όταν τους ρωτάω γιατί, είναι: “επειδή φοβάμαι ότι δεν θα καταφέρω να κάνω όσα θέλω”. Αυτή η απάντηση, αυτό το “καταφέρω να κάνω”, δεν εμπεριέχει κάτι το καταναλωτικό; Είτε άμεσα είτε έμμεσα. Δεν γνωρίζω εάν και με ποιο τρόπο φοβούνταν οι άνθρωποι τον θάνατο πριν τη βιομηχανική επανάσταση, ή την εποχή που κάποιος μπορούσε να πεθάνει πολύ πιο εύκολα από υψηλό πυρετό, την εποχή που το προσδόκιμο ζωής ήταν πολύ χαμηλότερο, την εποχή που δεν μπορούσαμε να ταυτοποιήσουμε δακτυλικά αποτυπώματα, την εποχή δηλαδή που ήταν λογικό, με μια σημερινή μάτια τουλάχιστον, να φοβούνται ακόμη περισσότερο τον θάνατο γιατί ήταν πιο κοντά τους (εδώ θα χωρούσαν πολλά σχόλια για το πόσο κοντά μας έφτασε ο θάνατος εν μέσω covid κλπ). Αυτό είναι ένα ακόμη ερώτημα, που σχετίζεται και με την τρομακτική τεχνολογική πρόοδο καθώς και με την ανελευθερία στο όνομα της ασφάλειας. Τη στιγμή που προσπαθούμε να ελέγξουμε κάτι περισσότερο επειδή το φοβόμαστε ή επειδή μας έχει τραυματίσει παλαιότερα, ή ακόμη και στην προσπάθεια μας να το προβλέψουμε, αυτό θα βρει άλλους τρόπους για να ξεφύγει από τον έλεγχο μας.
Ο Foucault, αν θυμάμαι καλά σχολιάσατε πως συσχετίζει τον θάνατο με την πολιτική εξουσία – το δικαίωμα πάνω στο σώμα μας και άρα τη ζωή μας εκ μέρους της πολιτικής εξουσίας. Για να γυρίσω στις πρώτες γραμμές αυτού του σχολίου, η πολιτική εξουσία σήμερα διακηρύσσει υπερήφανα την ελεύθερη καταναλωτική επιλογή. Είμαστε καταναλωτές πρωτίστως και έπειτα ίσως και πολίτες. Υπό αυτή την έννοια λοιπόν και το ερώτημα μου ως προς τον σημερινό φόβο του θανάτου όχι μόνο σαν συμβάν, αλλά μαζί με όλο το άγχος που μας συνοδεύει με το να μην είμαστε πλέον μέρος σε μια καταναλωτική κοινωνία και να μην έχουμε προλάβει να απολαύσουμε (κάπως ηδονιστικά) αυτά που θεωρούμε ότι μας προσφέρει. Πιστεύω ότι μπορεί να συσχετιστεί ακόμα περισσότερο με τον Foucault, ή ίσως και όχι, δεν το έχω σκεφτεί παραπάνω. Δεν γνωρίζω αν έχει μιλήσει ευθέως για αυτό το ζήτημα.
Εν κατακλείδι : ένας από τους πιο αρχέγονους ίσως φόβους του ανθρώπου, ο φόβος του θανάτου, μπορεί να αλλάξει νόημα ή να καλυφθεί από την πληθώρα αγαθών και των δυνατοτήτων εμπειριών; Ή μάλλον, έχει η πολιτική εξουσία τόση δύναμη ώστε να επηρεάσει αυτό τον αιώνιο φόβο / προβληματισμό; Ο Foucault θα υποστήριζε την ύπαρξη διαχρονικών φόβων;
Καλησπέρα και ευχαριστούμε για το πολύ ωραίο σεμινάριο που μας έχετε προσφέρει. Παρακλουθώ ασύγχρονα κι έτσι αναγκαστικά θα ήθελα να παραθέσω με αυτόν τον τρόπο ένα σχόλιο και ίσως χάρη σε αυτόν να μπορέσω και να το δομήσω καλύτερα. Θα δείξει..
Θα ήθελα να εστιάσω στην παρατήρηση που κάνετε προς το τέλος, στο σημείο 2:02 και αναφέρεστε το πώς εγγράφεται η ιστορία στο εργατικό σώμα κι αν θα άλλαζε κάτι με έναν υψηλότερο μισθό. Μου πέρασε τότε από το μυαλό ένα άλλο σχήμα. -Με αφορμή κι όσα είχατε κουβεντιάσει στην αρχή των συναντήσεων σχετικά με τη σχέση χρόνου και χρήματος.-Είναι πιθανό ναι, να μην άλλαζε κάτι στον τρόπο που εγγράφεται η ιστορία στο εργαζόμενο σώμα αν ο μισθός ήταν υψηλότερος κυρίως γιατί απ’ ότι φαίνεται κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν άνοδο των τιμών, υψηλότερους φόρους κτλ. Τι θα γινόταν όμως αν η αλλαγή αφορούσε τις εργάσιμες ώρες, το ωράριο. Αν αυτές μειώνονταν και ο εργαζόμενος μπορούσε να δουλέψει λιγότερο ενώ αμοίβεται το ίδιο. Έτσι, να αποδεσμεύσει περισσότερο χρόνο για να τον αξιοποιήσει όπως επιθυμεί. Αν θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι τον ξοδεύουμε όπως επιθυμούμε κι αν δύναται να μας αναγνωριστεί η όποιαδήποτε πρωτοβουλία ή ελευθερία στον τρόπο ζωής στις κοινωνίες του ύστερου καπιταλισμού.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος αναφέρω ένα παράδειγμα. Πόσες επικοινωνιακές δυσλειτουργίες σε οικογενειακό, προσωπικό, ερωτικό επίπεδο λανθάνουν πίσω από το συναίσθημα της κούρασης, της κόπωσης από τις ώρες δουλειάς. Ο Κεν Λόουτς αναφέρεται πολύ ωραία σε αυτό το θέμα σε ένα απόσπασμα του βιβλίου από τις εκδόσεις Αντίποδες, Διάλογος για την τέχνη και την πολιτκή του Κεν Λόουτς και του Εντουάρ Λουί. Συγκεκριμένα στις σελίδες 25-26 γίνονται οι εξής τοποθετήσεις:
Κεν Λόυτς: […] Κι αυτό το οικονομικό άγχος, αυτό το “πρέπει να καταφέρω να βγάλω αρκετά, να δουλέψω όσο περισσότερο γίνεται αυτήν την εβδομάδα” έχει ως αποτέλεσμα στο τέλος της, όταν γυρίζουμε σπίτι μας, να μην έχουμε πια υπομονή με τα παιδιά και την οικογένειά μας, να μην έχουμε δει καν τα παιδιά μας. Το άγχος προκύπτει από αυτήν ακριβώς τη διαρκή οικονομική πίεση, έτσι πιστεύω.
Στη συνέχεια ο Λουί απαντάει για τη διπλή βία της πολιτικής. Αφενός αυτή που με μεταρρυθμίσεις κάνει όλο και δυσκολότερη τη ζωή των μη προνομιούχων στρωμάτων και αφετέρου υπογραμμίζει την επίδρασή της στην ψυχική ζωή των ανθρώπων και το πώς “καταλήγουν άνθρωποι που αγαπιούνται, να γίνονται όλο και λιγότερο τρυφεροί ο ένας με τον άλλον.”
Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι: μήπως ο τρόπος για να αμυνθούμε στο πώς εγγράφεται η ιστορία πάνω μας την ώρα της εργασίας -κι αν αυτός μειωνόταν, όπως σε κάποιες χώρες π.χ. Ισπανία, αν δεν κάνω λάθος, συζητείται να γίνει- είναι να κάνουμε μια χρονική σκανταλιά. Αν αυτός ο χρόνος μας δοθεί και παράλληλα αρνηθούμε να υιοθετήσουμε την κοινωνική πρακτική της Δύσης περί συνεχούς δημιουργικής και παραγωγικής εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου, θα μπορούσαμε να καλουπιαστούμε με τρόπους πιο κοντά σε όσους η ψυχή μας ονειρεύεται; Θα μπορούσαμε υπομονετικότερα να διαβάσουμε τα παιδιά μας; Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε λίγο χρόνο και να σκεφτούμε βαθύτερα τα συναισθήματά μας και τους τρόπους που τα εκφράζουμε; Θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε την ερωτική, τη σεξουαλική μας ζωή; Δε θα βελτιώνονταν οι φιλικές μας σχέσεις;
Δεν ξέρω. Ίσως ο Φουκώ να μου υπενθύμιζε τότε πως η πειθάρχησή μας είναι διττή. Είναι τόσο οικονομική όσο και χρονική.
Αυτό που συμπληρωματικά με το προηγούμενο σχόλιο, ήθελα να πω και που δεν ξέρω αν το έθεσα ξεκάθαρα είναι: Μπορεί το υποκείμενο στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία, αξιοποιώντας τα εργαλεία του Φουκώ, την Αρχαιολογία και την Γενεαλογία, να έχει τον οποιοδήποτε λόγο για τον τρόπο που εγγράφεται πάνω του η ιστορία; ή ακομά και αυτό θα ήταν μία ακόμα αυταπάτη;
Καλημέρα Κωνσταντίνε! Σε ευχαριστούμε πολύ για τη συμμετοχή σου και τις ερωτήσεις- παρατηρήσεις σου, οι οποίες θα σχολιαστούν στη συνάντηση της Πέμπτης. Καλή συνέχεια!
Καλησπέρα! Δυστυχώς λόγω εργασίας παρακολούθησα τα σεμινάρια ασύγχρονα δίχως τη δυνατότητα συμμετοχής, επομένως δεν ξέρω αν θα ιδωθεί απο κάποι@ το σχόλιο μου ωστόσο θα ήθελα να σχολιάσω κάτι που μου έκανε εντύπωση: ” Τα σημεία αντίστασης είναι παρόντα παντού μέσα το δίκτυο της εξουσίας. Δεν επομένως σσε σχέση με την εξουσία , ένας τόπος μεγάλης άρνησης, ψυχή της εξέγερσης, εστία όλων των ανταρσιών, καθαρός νόμος της επανάστασης αλλά απλά αντιστάσεις που αποτελούν περιπτώσεις σε επίπεδο του είδους: δυνατές, αναγκαίες, απίθανες, αυθόρμητες, άγριες, μοναχικές, προσχεδιασμένες, χαμερπείς, βίαιες, αδιάλλακτες, πρόθυμες για συνδιαλλαγή , ιδιοτελείς, ή γεμάτες αυταπάρνηση”, σύμφωνα με το Φουκώ. Είπατε ότι αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε να κάνουμε με σχέσεις εξουσίας κι όχι μια εξουσία του βασιλιά που βρίσκεται κλεισμένη στο παλάτι, στο κέντρο που συγκεντρώνει όλο το παιχνίδι της εξουσίας. Αυτόματα αυτό με παρέπεμψε σε μία από τις προβλέψεις του Μαρξ που όμως δεν πραγματοποιήθηκε επειδή είναι σαφής η επίδραση μιας προοδευτικής νομοτελειακότητας που προέρχεται από τη δυτική ορθολογικότητα του διαφωτισμού. Ότι η προλεταριακή επανάσταση, δηλαδή θα πραγματοποιούταν στο πιο ανεπτυγμένο βιομηχανικό κέντρο,υπόδειγμα του καπιταλισμού, ενώ εντέλει πραγματοποιήθηκε στην Ρωσία του τσάρου όντας ημι-ανεπτυγμένη βιομηχανικά. Και σκεφτόμουν ότι ίσως για αυτό εγινε εκεί η επανάσταση. Επειδή δηλαδή η εξουσία ήταν κυρίαρχα συγκεντρωμένη στο πρόσωπο του τσάρου, και δεν είχε συμβει εκείνο που συνέβη στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα. Η διάχυση δηλαδή των σχέσεων εξουσίας, ο πολλαπλασιασμός τους και η περιπλοκοποίηση τους .Η διαδικασία εκείνη δηλαδή που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, στον ύστερο καπιταλισμό. Οπου δύνανται εξεγέρεις αλλά όχι επαναστάσεις λόγω μιας ανομοιογένειας που προκύπτει . Ευχαριστώ !
Καλησπέρα, πάλι εγώ, συγγνώμη για το χρονοκαθυστερημένο σπαμ. Μια παρατήρηση μόνο. Αναφέρθηκε κάποια στιγμη σε κάποια από της συναντήσεις μας, για την ιστορία της τρέλας λογικά, ότι τρανή απόδειξη της ιατρικοποίησης των κοινωνιών μας αποτελεί το ότι όταν θέλουμε να απαξιώσουμε κάποιον σήμερα το κάνουμε με λεκτικούς χαρακτηρισμούς που προδίδουν απόκληση από το υγειές λχ. τρελός. Καθώς το σκεφτόμουν συνειδητοποίησα ότι υπάρχει και μια άλλη κατηγορία χαρακτηρισμών που προδίδει απόκλιση από το ανθρώπινο και ταύτιση με το ζωικό βασίλειο (κατσαρίδες, γουρούνι, πρόβατο,ζώο). Νιώθω ότι συνυπάρχουν δηλαδή αυτά τα δύο λεκτικά πεδία εξύβρισης ως πρωταγωνιστικά, πλήρους υποτίμησης μέσω της απο-ανθρωποποίησης, ανάγοντας το “ανθρώπινο” σε υπέρτατο, κανονιστικό πρότυπο. Το οποίο εξίσου συνδέεται με την ηγεμονία του ορθού λόγου, αν σκεφτούμε τις διαφορές μας με τα ζώα, σκέτη,όσο μπορούμε σε μία πολεμική με τον ορθό λόγο αλλά χρησιμοποιώντας τον ωστόσο για να στοιχειοθετήσω το επιχείρημά μου, η διαφορά μας με τα ζώα ανιχνεύεται στα εξής δίπολα υποθέτω: άνθρωπος-ζώο, έενστικτο-ενόρμηση, έναρθος λόγος-ήχοι ( ακατανόητοι για εμάς επειδή απλώς αδυνατούμε να τους αποκωδικοποιήσουμε-τουλαχιστον σε όλη την έκταση τους. Αν όμως μπορούσαμε, τότε μάλλον τα ζώα θα μας έλεγαν κάτι του στυλ” ναι αλλά εμείς έχουμε πιο οξυμένο έντικτο-αντανακλαστικά-πολυαισθηριακότητα, εσείς όχι” αλλά ούτε καν αυτό γιατί ο άνθρωπος του Ορθολογισμού υποκειμενοποιείται σε μία βάση εύρεσης ιεραρχιών σε κάθε συνθήκη τη ζωής. Είναι ένα βαθιά εδραιωμένο καθεστώς αλήθειας που εξοβελίζει από τη σφαίρα του “ισότιμου”, ακόμα και διανοητού, κάθετί που ορίζεται ως άλλο, είτε στη σφαίρα του ανθρώπινου(βλ.Δύση, αποικιοκρατία με την παροξυστική της ολοκλήρωση στο ναζιστικό ολοκαύτωμα που αξιοποίησε και την πρόοδο της τεχνολογίας) είτε στη δφαίρα των διαφόρων μορφών ζωής ευρύτερα. Ευχαριστώ! Και γενικά ευχαριστούμε δηλαδή για το σεμινάριο, προσωπικά μου έκαψε τα εναπομείναντα εγκεφαλοκύτταρα. Με μία θετική προοπτική, μου τα έκαψε, εννοώ, αλήθεια. Ή μάλλον … αλήθειες !
Ευχαριστώ πολύ για τα καλά λόγια και για τα σχόλια! Όντως η Οκτωβριανή είναι μία απόδειξη ότι η επαναστατική κατάληψη του κέντρου της εξουσίας ήταν εφικτή, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορούσε να υπάρξει ένας επαναστατικός μετασχηματισμός των σχέσεων εξουσίας, διότι εντός βιο-μηχανικών/ βιο-πολιτικών διαγραμμάτων σχέσεων εξουσίας και γνώσης, οι σχέσεις αυτές διαχέονται σε/από/διά μυριάδες εστίες και σημεία, οπότε – κατά Foucault – πρέπει να επινοηθεί μαζί με την κατάληψη του κρατικού μηχανισμού και μία σοσιαλιστική κυβερνητικότητα, ριζικά ετερογενής, προς την αστική – κάτι που τα σοσιαλιστικά κόμματα απωθούν και απλώς αντιγράφουν και αναπαράγουν την αστική διαχείριση του υπάρχ-οντος…
Η γλώσσα αναπαράγει διαρκώς μανιχαϊστικά δίπολα, όπου υπόρρητα ή ρητά, διατυπώνονται αξιολογήσεις…Όντως το δίπολο ζωώδες-ανθρώπινο είναι μία μορφή του διπόλου κανονικό-παθολογικό…Πριν χρόνια – εποχή μνημονίων – είχα γράψει ένα κείμενο όπου ανέφερα ως παράδειγμα τον χαρακτηρισμό από τους οικονομολόγους των χρεοκοπημένων χωρών της ΕΕ ως PIGS (γουρούνια) ή GIPSI (ακούγεται ως «γύφτοι») ως χαρακτηριστικό σύμπτωμα όλων αυτών που πολύ ωραία αναφέρεις…
Καλησπέρα,
Μου δημιουργήθηκε ένα εισαγωγικό ερώτημα / σκόρπιες σκέψεις στα πρώτα λεπτά της ομιλίας όταν αναφέρατε ότι “ο χρόνος είναι χρήμα” και ότι αυτές οι δύο έννοιες είναι συνδεδεμένες. Είναι συνήθως ο χρόνος (μόνο) που συνδυάζεται με το φόβο του θανάτου. Έχω γνωρίσει αρκετά άτομα που (ενεργά) φοβούνται τον θάνατο. Ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουν. Δεν ξέρω αν θα μπορούσαμε να αντέξουμε μία καθημερινότητα όπου ενεργά φοβόμαστε τον θάνατο. Όλοι οι άνθρωποι κατα κάποιο τρόπο φοβόμαστε τον θάνατο, αλλά για κάποιους αυτή η σκέψη είναι περισσότερο ενεργή ας πούμε. Μια απάντηση που παίρνω όταν τους ρωτάω γιατί, είναι: “επειδή φοβάμαι ότι δεν θα καταφέρω να κάνω όσα θέλω”. Αυτή η απάντηση, αυτό το “καταφέρω να κάνω”, δεν εμπεριέχει κάτι το καταναλωτικό; Είτε άμεσα είτε έμμεσα. Δεν γνωρίζω εάν και με ποιο τρόπο φοβούνταν οι άνθρωποι τον θάνατο πριν τη βιομηχανική επανάσταση, ή την εποχή που κάποιος μπορούσε να πεθάνει πολύ πιο εύκολα από υψηλό πυρετό, την εποχή που το προσδόκιμο ζωής ήταν πολύ χαμηλότερο, την εποχή που δεν μπορούσαμε να ταυτοποιήσουμε δακτυλικά αποτυπώματα, την εποχή δηλαδή που ήταν λογικό, με μια σημερινή μάτια τουλάχιστον, να φοβούνται ακόμη περισσότερο τον θάνατο γιατί ήταν πιο κοντά τους (εδώ θα χωρούσαν πολλά σχόλια για το πόσο κοντά μας έφτασε ο θάνατος εν μέσω covid κλπ). Αυτό είναι ένα ακόμη ερώτημα, που σχετίζεται και με την τρομακτική τεχνολογική πρόοδο καθώς και με την ανελευθερία στο όνομα της ασφάλειας. Τη στιγμή που προσπαθούμε να ελέγξουμε κάτι περισσότερο επειδή το φοβόμαστε ή επειδή μας έχει τραυματίσει παλαιότερα, ή ακόμη και στην προσπάθεια μας να το προβλέψουμε, αυτό θα βρει άλλους τρόπους για να ξεφύγει από τον έλεγχο μας.
Ο Foucault, αν θυμάμαι καλά σχολιάσατε πως συσχετίζει τον θάνατο με την πολιτική εξουσία – το δικαίωμα πάνω στο σώμα μας και άρα τη ζωή μας εκ μέρους της πολιτικής εξουσίας. Για να γυρίσω στις πρώτες γραμμές αυτού του σχολίου, η πολιτική εξουσία σήμερα διακηρύσσει υπερήφανα την ελεύθερη καταναλωτική επιλογή. Είμαστε καταναλωτές πρωτίστως και έπειτα ίσως και πολίτες. Υπό αυτή την έννοια λοιπόν και το ερώτημα μου ως προς τον σημερινό φόβο του θανάτου όχι μόνο σαν συμβάν, αλλά μαζί με όλο το άγχος που μας συνοδεύει με το να μην είμαστε πλέον μέρος σε μια καταναλωτική κοινωνία και να μην έχουμε προλάβει να απολαύσουμε (κάπως ηδονιστικά) αυτά που θεωρούμε ότι μας προσφέρει. Πιστεύω ότι μπορεί να συσχετιστεί ακόμα περισσότερο με τον Foucault, ή ίσως και όχι, δεν το έχω σκεφτεί παραπάνω. Δεν γνωρίζω αν έχει μιλήσει ευθέως για αυτό το ζήτημα.
Εν κατακλείδι : ένας από τους πιο αρχέγονους ίσως φόβους του ανθρώπου, ο φόβος του θανάτου, μπορεί να αλλάξει νόημα ή να καλυφθεί από την πληθώρα αγαθών και των δυνατοτήτων εμπειριών; Ή μάλλον, έχει η πολιτική εξουσία τόση δύναμη ώστε να επηρεάσει αυτό τον αιώνιο φόβο / προβληματισμό; Ο Foucault θα υποστήριζε την ύπαρξη διαχρονικών φόβων;
Αναστασία, το ερώτημα θα απαντηθεί στην αρχή της επόμενης συνάντησης…
Καλή συνέχεια!
Καλησπέρα και ευχαριστούμε για το πολύ ωραίο σεμινάριο που μας έχετε προσφέρει. Παρακλουθώ ασύγχρονα κι έτσι αναγκαστικά θα ήθελα να παραθέσω με αυτόν τον τρόπο ένα σχόλιο και ίσως χάρη σε αυτόν να μπορέσω και να το δομήσω καλύτερα. Θα δείξει..
Θα ήθελα να εστιάσω στην παρατήρηση που κάνετε προς το τέλος, στο σημείο 2:02 και αναφέρεστε το πώς εγγράφεται η ιστορία στο εργατικό σώμα κι αν θα άλλαζε κάτι με έναν υψηλότερο μισθό. Μου πέρασε τότε από το μυαλό ένα άλλο σχήμα. -Με αφορμή κι όσα είχατε κουβεντιάσει στην αρχή των συναντήσεων σχετικά με τη σχέση χρόνου και χρήματος.-Είναι πιθανό ναι, να μην άλλαζε κάτι στον τρόπο που εγγράφεται η ιστορία στο εργαζόμενο σώμα αν ο μισθός ήταν υψηλότερος κυρίως γιατί απ’ ότι φαίνεται κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν άνοδο των τιμών, υψηλότερους φόρους κτλ. Τι θα γινόταν όμως αν η αλλαγή αφορούσε τις εργάσιμες ώρες, το ωράριο. Αν αυτές μειώνονταν και ο εργαζόμενος μπορούσε να δουλέψει λιγότερο ενώ αμοίβεται το ίδιο. Έτσι, να αποδεσμεύσει περισσότερο χρόνο για να τον αξιοποιήσει όπως επιθυμεί. Αν θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι τον ξοδεύουμε όπως επιθυμούμε κι αν δύναται να μας αναγνωριστεί η όποιαδήποτε πρωτοβουλία ή ελευθερία στον τρόπο ζωής στις κοινωνίες του ύστερου καπιταλισμού.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος αναφέρω ένα παράδειγμα. Πόσες επικοινωνιακές δυσλειτουργίες σε οικογενειακό, προσωπικό, ερωτικό επίπεδο λανθάνουν πίσω από το συναίσθημα της κούρασης, της κόπωσης από τις ώρες δουλειάς. Ο Κεν Λόουτς αναφέρεται πολύ ωραία σε αυτό το θέμα σε ένα απόσπασμα του βιβλίου από τις εκδόσεις Αντίποδες, Διάλογος για την τέχνη και την πολιτκή του Κεν Λόουτς και του Εντουάρ Λουί. Συγκεκριμένα στις σελίδες 25-26 γίνονται οι εξής τοποθετήσεις:
Κεν Λόυτς: […] Κι αυτό το οικονομικό άγχος, αυτό το “πρέπει να καταφέρω να βγάλω αρκετά, να δουλέψω όσο περισσότερο γίνεται αυτήν την εβδομάδα” έχει ως αποτέλεσμα στο τέλος της, όταν γυρίζουμε σπίτι μας, να μην έχουμε πια υπομονή με τα παιδιά και την οικογένειά μας, να μην έχουμε δει καν τα παιδιά μας. Το άγχος προκύπτει από αυτήν ακριβώς τη διαρκή οικονομική πίεση, έτσι πιστεύω.
Στη συνέχεια ο Λουί απαντάει για τη διπλή βία της πολιτικής. Αφενός αυτή που με μεταρρυθμίσεις κάνει όλο και δυσκολότερη τη ζωή των μη προνομιούχων στρωμάτων και αφετέρου υπογραμμίζει την επίδρασή της στην ψυχική ζωή των ανθρώπων και το πώς “καταλήγουν άνθρωποι που αγαπιούνται, να γίνονται όλο και λιγότερο τρυφεροί ο ένας με τον άλλον.”
Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι: μήπως ο τρόπος για να αμυνθούμε στο πώς εγγράφεται η ιστορία πάνω μας την ώρα της εργασίας -κι αν αυτός μειωνόταν, όπως σε κάποιες χώρες π.χ. Ισπανία, αν δεν κάνω λάθος, συζητείται να γίνει- είναι να κάνουμε μια χρονική σκανταλιά. Αν αυτός ο χρόνος μας δοθεί και παράλληλα αρνηθούμε να υιοθετήσουμε την κοινωνική πρακτική της Δύσης περί συνεχούς δημιουργικής και παραγωγικής εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου, θα μπορούσαμε να καλουπιαστούμε με τρόπους πιο κοντά σε όσους η ψυχή μας ονειρεύεται; Θα μπορούσαμε υπομονετικότερα να διαβάσουμε τα παιδιά μας; Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε λίγο χρόνο και να σκεφτούμε βαθύτερα τα συναισθήματά μας και τους τρόπους που τα εκφράζουμε; Θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε την ερωτική, τη σεξουαλική μας ζωή; Δε θα βελτιώνονταν οι φιλικές μας σχέσεις;
Δεν ξέρω. Ίσως ο Φουκώ να μου υπενθύμιζε τότε πως η πειθάρχησή μας είναι διττή. Είναι τόσο οικονομική όσο και χρονική.
Αυτό που συμπληρωματικά με το προηγούμενο σχόλιο, ήθελα να πω και που δεν ξέρω αν το έθεσα ξεκάθαρα είναι: Μπορεί το υποκείμενο στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία, αξιοποιώντας τα εργαλεία του Φουκώ, την Αρχαιολογία και την Γενεαλογία, να έχει τον οποιοδήποτε λόγο για τον τρόπο που εγγράφεται πάνω του η ιστορία; ή ακομά και αυτό θα ήταν μία ακόμα αυταπάτη;
Καλημέρα Κωνσταντίνε! Σε ευχαριστούμε πολύ για τη συμμετοχή σου και τις ερωτήσεις- παρατηρήσεις σου, οι οποίες θα σχολιαστούν στη συνάντηση της Πέμπτης. Καλή συνέχεια!
Καλησπέρα! Δυστυχώς λόγω εργασίας παρακολούθησα τα σεμινάρια ασύγχρονα δίχως τη δυνατότητα συμμετοχής, επομένως δεν ξέρω αν θα ιδωθεί απο κάποι@ το σχόλιο μου ωστόσο θα ήθελα να σχολιάσω κάτι που μου έκανε εντύπωση: ” Τα σημεία αντίστασης είναι παρόντα παντού μέσα το δίκτυο της εξουσίας. Δεν επομένως σσε σχέση με την εξουσία , ένας τόπος μεγάλης άρνησης, ψυχή της εξέγερσης, εστία όλων των ανταρσιών, καθαρός νόμος της επανάστασης αλλά απλά αντιστάσεις που αποτελούν περιπτώσεις σε επίπεδο του είδους: δυνατές, αναγκαίες, απίθανες, αυθόρμητες, άγριες, μοναχικές, προσχεδιασμένες, χαμερπείς, βίαιες, αδιάλλακτες, πρόθυμες για συνδιαλλαγή , ιδιοτελείς, ή γεμάτες αυταπάρνηση”, σύμφωνα με το Φουκώ. Είπατε ότι αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε να κάνουμε με σχέσεις εξουσίας κι όχι μια εξουσία του βασιλιά που βρίσκεται κλεισμένη στο παλάτι, στο κέντρο που συγκεντρώνει όλο το παιχνίδι της εξουσίας. Αυτόματα αυτό με παρέπεμψε σε μία από τις προβλέψεις του Μαρξ που όμως δεν πραγματοποιήθηκε επειδή είναι σαφής η επίδραση μιας προοδευτικής νομοτελειακότητας που προέρχεται από τη δυτική ορθολογικότητα του διαφωτισμού. Ότι η προλεταριακή επανάσταση, δηλαδή θα πραγματοποιούταν στο πιο ανεπτυγμένο βιομηχανικό κέντρο,υπόδειγμα του καπιταλισμού, ενώ εντέλει πραγματοποιήθηκε στην Ρωσία του τσάρου όντας ημι-ανεπτυγμένη βιομηχανικά. Και σκεφτόμουν ότι ίσως για αυτό εγινε εκεί η επανάσταση. Επειδή δηλαδή η εξουσία ήταν κυρίαρχα συγκεντρωμένη στο πρόσωπο του τσάρου, και δεν είχε συμβει εκείνο που συνέβη στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα. Η διάχυση δηλαδή των σχέσεων εξουσίας, ο πολλαπλασιασμός τους και η περιπλοκοποίηση τους .Η διαδικασία εκείνη δηλαδή που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, στον ύστερο καπιταλισμό. Οπου δύνανται εξεγέρεις αλλά όχι επαναστάσεις λόγω μιας ανομοιογένειας που προκύπτει . Ευχαριστώ !
Αγαπητή Μαρίνα,
ευχαριστούμε πολύ για το σχόλιό σας. Προωθήθηκε στον εισηγητή και μόλις λάβουμε την απάντηση θα την μεταφέρουμε εδώ.
Καλή συνέχεια!
Βαγγέλης
Καλησπέρα, πάλι εγώ, συγγνώμη για το χρονοκαθυστερημένο σπαμ. Μια παρατήρηση μόνο. Αναφέρθηκε κάποια στιγμη σε κάποια από της συναντήσεις μας, για την ιστορία της τρέλας λογικά, ότι τρανή απόδειξη της ιατρικοποίησης των κοινωνιών μας αποτελεί το ότι όταν θέλουμε να απαξιώσουμε κάποιον σήμερα το κάνουμε με λεκτικούς χαρακτηρισμούς που προδίδουν απόκληση από το υγειές λχ. τρελός. Καθώς το σκεφτόμουν συνειδητοποίησα ότι υπάρχει και μια άλλη κατηγορία χαρακτηρισμών που προδίδει απόκλιση από το ανθρώπινο και ταύτιση με το ζωικό βασίλειο (κατσαρίδες, γουρούνι, πρόβατο,ζώο). Νιώθω ότι συνυπάρχουν δηλαδή αυτά τα δύο λεκτικά πεδία εξύβρισης ως πρωταγωνιστικά, πλήρους υποτίμησης μέσω της απο-ανθρωποποίησης, ανάγοντας το “ανθρώπινο” σε υπέρτατο, κανονιστικό πρότυπο. Το οποίο εξίσου συνδέεται με την ηγεμονία του ορθού λόγου, αν σκεφτούμε τις διαφορές μας με τα ζώα, σκέτη,όσο μπορούμε σε μία πολεμική με τον ορθό λόγο αλλά χρησιμοποιώντας τον ωστόσο για να στοιχειοθετήσω το επιχείρημά μου, η διαφορά μας με τα ζώα ανιχνεύεται στα εξής δίπολα υποθέτω: άνθρωπος-ζώο, έενστικτο-ενόρμηση, έναρθος λόγος-ήχοι ( ακατανόητοι για εμάς επειδή απλώς αδυνατούμε να τους αποκωδικοποιήσουμε-τουλαχιστον σε όλη την έκταση τους. Αν όμως μπορούσαμε, τότε μάλλον τα ζώα θα μας έλεγαν κάτι του στυλ” ναι αλλά εμείς έχουμε πιο οξυμένο έντικτο-αντανακλαστικά-πολυαισθηριακότητα, εσείς όχι” αλλά ούτε καν αυτό γιατί ο άνθρωπος του Ορθολογισμού υποκειμενοποιείται σε μία βάση εύρεσης ιεραρχιών σε κάθε συνθήκη τη ζωής. Είναι ένα βαθιά εδραιωμένο καθεστώς αλήθειας που εξοβελίζει από τη σφαίρα του “ισότιμου”, ακόμα και διανοητού, κάθετί που ορίζεται ως άλλο, είτε στη σφαίρα του ανθρώπινου(βλ.Δύση, αποικιοκρατία με την παροξυστική της ολοκλήρωση στο ναζιστικό ολοκαύτωμα που αξιοποίησε και την πρόοδο της τεχνολογίας) είτε στη δφαίρα των διαφόρων μορφών ζωής ευρύτερα. Ευχαριστώ! Και γενικά ευχαριστούμε δηλαδή για το σεμινάριο, προσωπικά μου έκαψε τα εναπομείναντα εγκεφαλοκύτταρα. Με μία θετική προοπτική, μου τα έκαψε, εννοώ, αλήθεια. Ή μάλλον … αλήθειες !
Ευχαριστώ πολύ για τα καλά λόγια και για τα σχόλια! Όντως η Οκτωβριανή είναι μία απόδειξη ότι η επαναστατική κατάληψη του κέντρου της εξουσίας ήταν εφικτή, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορούσε να υπάρξει ένας επαναστατικός μετασχηματισμός των σχέσεων εξουσίας, διότι εντός βιο-μηχανικών/ βιο-πολιτικών διαγραμμάτων σχέσεων εξουσίας και γνώσης, οι σχέσεις αυτές διαχέονται σε/από/διά μυριάδες εστίες και σημεία, οπότε – κατά Foucault – πρέπει να επινοηθεί μαζί με την κατάληψη του κρατικού μηχανισμού και μία σοσιαλιστική κυβερνητικότητα, ριζικά ετερογενής, προς την αστική – κάτι που τα σοσιαλιστικά κόμματα απωθούν και απλώς αντιγράφουν και αναπαράγουν την αστική διαχείριση του υπάρχ-οντος…
Η γλώσσα αναπαράγει διαρκώς μανιχαϊστικά δίπολα, όπου υπόρρητα ή ρητά, διατυπώνονται αξιολογήσεις…Όντως το δίπολο ζωώδες-ανθρώπινο είναι μία μορφή του διπόλου κανονικό-παθολογικό…Πριν χρόνια – εποχή μνημονίων – είχα γράψει ένα κείμενο όπου ανέφερα ως παράδειγμα τον χαρακτηρισμό από τους οικονομολόγους των χρεοκοπημένων χωρών της ΕΕ ως PIGS (γουρούνια) ή GIPSI (ακούγεται ως «γύφτοι») ως χαρακτηριστικό σύμπτωμα όλων αυτών που πολύ ωραία αναφέρεις…
Θανάσης
Στις λέξεις PIGS και GIPSI υπήρχαν υπερσύνδεσμοι που οδηγούν στις παρακάτω σελίδες αντίστοιχα:
https://en.wikipedia.org/wiki/PIGS_(economics)
https://www.nytimes.com/2012/02/27/opinion/krugman-what-ails-europe.html