Βαγγέλης Περράκης
Το βιβλίο του ηγέτη των Κούρδων, Αμπουλάχ Οτσαλάν με τίτλο Δημοκρατικός Συνομοσπονδισμός (Democratic Confederalism, 2011), κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες το 2017.
Σε αυτό το κείμενο, ο Οτσαλάν αφού ασκεί κριτική στο έθνος-κράτος εκθέτει συνοπτικά την αλλαγή πλεύσης στην πολιτική των Κούρδων με σκοπό τη λύση του Κουρδικού ζητήματος, υπό μια τελείως διαφορετική στρατηγική. Απότοκος αυτή της αλλαγής είναι και το δημοκρατικό πείραμα της Ροζάβα (Rojava) στη βόρειo Συρία, το οποίο βρίσκεται τώρα υπό την τουρκική απειλή.
Εκτός από τη σθεναρή αντίστασή τους στο ISIS, οι Κούρδοι της Βορείου Συρίας έγιναν επίσης γνωστοί στον κόσμο ως το εργαστήρι μιας νέου τύπου δημοκρατίας, ριζοσπαστικής, φεμινιστικής και αμεσοδημοκρατικής.
Οι Κούρδοι στη Βόρειο Συρία έχουν εδώ και καιρό αφήσει πίσω τους τις συγκεντρωτικές δομές οργάνωσης. Ο πρώην ηγέτης τους Αμπντουλάχ Οτσαλάν, μελετώντας μέσα από τη φυλακή το έργο του ελευθεριακού κοινοτιστή Μάρεϋ Μπούκτσιν, έδωσε το έναυσμα για μια άλλη πορεία.
Μάλιστα, ο ανθρωπολόγος David Graeber χαρακτήρισε το πείραμα της Ροζάβα, ως την Βαρκελώνη (του ’36) της εποχής μας, και κάλεσε για άμεση και έμμεση υποστήριξή του εγχειρήματος.
Θα προσπαθήσουμε εδώ να παρουσιάσουμε κάποιες από τις βασικές θέσεις του βιβλίου του Οτσαλάν με σκοπό να συνεισφέρουμε στην προσπάθεια επαγρύπνησης για την κατάσταση στη Ροζάβα.
Από την αρχή του κειμένου, ο Οτσαλάν ξεκαθαρίζει ότι το Κουρδικό Ζήτημα για το PKK ήταν ήδη από τις αρχές του ‘90 ένα ζήτημα δημοκρατίας και επανάστασης, και όχι απλά ένα ζήτημα εθνικής ανεξαρτησίας ή καταγωγής. Κι αυτό κυρίως αφενός διότι αναγνώρισαν ότι χωρίς την αμφισβήτηση του καπιταλιστικού συστήματος θα εμπλέκονταν «σε νέες σχέσεις εξάρτησης», κι αφετέρου διότι αντιλήφθηκαν τον εθνικισμό και τα έθνη-κράτη ως τους κύριους υπαίτιους για την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στη Μέση Ανατολή.
Σύμφωνα με τον Οτσαλάν τα βασικά στοιχεία του έθνους-κράτους είναι τα εξής:
1) η εξουσία: αστική τάξη και κεφάλαιο. «Ο καπιταλισμός και το έθνος κράτος συνδέθηκαν τόσο στενά που είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς την ύπαρξη του ενός, χωρίς την ύπαρξη του άλλου».
2) οι θρησκευτικές καταβολές: «οι πρακτικές του θείου και της ιερότητας […] μετατέθηκαν σε δομές εξουσίας» όπως η ελέω θεού βασιλεία κλπ.
3) η γραφειοκρατία: διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία, την παραγωγή και την κερδοφορία
4) η ομοιογένεια: καταπολέμηση διαφορετικότητας και πλουραλισμού με σκοπό τη δημιουργία ενός ενοποιημένου εθνικού πολιτισμού, μιας μοναδικής εθνικής ταυτότητας και θρησκευτικής κοινότητας.
5) το έθνος-κράτος είναι υποτελής του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος και όχι υπηρέτης της κοινωνίας. «Είναι εχθρός των λαών».
Και στη συνέχεια αναλύει τα ιδεολογικά θεμέλια (πυλώνες) του έθνους-κράτους:
α) ο εθνικισμός: η θρησκεία του έθνους-κράτους,
β) η θετικιστική επιστήμη: εξισώνοντας το φαινόμενο με την πραγματικότητα, η θετικιστική (ή περιγραφική) επιστήμη, τροφοδοτεί τον εθνικισμό και τον λαϊκισμό,
γ) ο σεξισμός: «ιδεολογικό προϊόν του έθνους-κράτους και της εξουσίας […] η καταπίεση της κοινωνίας είναι αδιανόητη χωρίς την καταπίεση των γυναικών».
δ) η θρησκευτικότητα: η θρησκεία διατηρεί ένα σημαντικό ρόλο στο, φαινομενικά κοσμικό, έθνος κράτος και συχνά μάλιστα αναλαμβάνει να προωθήσει και τον εθνικισμό (π.χ. Σιΐτες- Ιράν).
Επομένως, ο Οτσαλάν θεωρεί ότι η δημιουργία ενός ξεχωριστού έθνους-κράτους αντανακλά τα συμφέροντα της άρχουσας ή της αστικής τάξης, και όχι εκείνα των λαών. Αυτό σημαίνει ότι η λύση για το Κουρδικό Ζήτημα θα πρέπει να κινηθεί «σε μία προσέγγιση που να αποδυναμώνει ή να αναχαιτίζει την καπιταλιστική νεωτερικότητα».
Έχοντας ως δεδομένα αφενός το δημοκρατικό έλλειμμα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, αλλά και τη «γεωστρατηγική θέση της περιοχής όπου μένουν οι Κούρδοι, τα επιτυχημένα Κουρδικά δημοκρατικά εγχειρήματα θα προωθούσαν τον εκδημοκρατισμό της Μέσης Ανατολής, εν γένει».
Αυτό είναι και το δημοκρατικό πρόταγμα που ονομάζεται Δημοκρατικός Συνομοσπονδισμός. Πρόκειται για ένα είδος διακυβέρνησης ή διοίκησης το οποίο μπορεί να ονομαστεί «μη κρατική πολιτική διοίκηση, ή αλλιώς, δημοκρατία χωρίς κράτος». Διαχωρίζοντας πλήρως τη δημοκρατική λήψη αποφάσεων από την κρατική δημόσια διοίκηση (εξουσία), αναγνωρίζει ως βάση των δημοκρατιών τη «συλλογική συναίνεση» και την «εκούσια συμμετοχή».
«Ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός είναι ανοιχτός προς άλλες πολιτικές ομάδες και παρατάξεις. Είναι ευέλικτος, πολυπολιτισμικός, αντι-μονοπωλιακός και επιδιώκει τη συναίνεση». Κεντρικοί πυλώνες του είναι η οικολογία και ο φεμινισμός. Μέσω της συγκεκριμένης μορφής αυτοδιαχείρισης, η ανάπτυξη μιας εναλλακτικής οικονομίας κρίνεται απαραίτητη για να ανταποκριθεί στις πολλαπλές ανάγκες της κοινωνίας.
Η συμμετοχή και ποικιλομορφία του πολιτικού τοπίου, καθώς και «η αντιφατική σύνθεση της κοινωνίας καθιστά αναγκαία την ύπαρξη πολιτικών ομάδων με δομές τόσο κάθετες, όσο και οριζόντιες, ώστε να εξισορροπούνται με αυτόν τον τρόπο οι κεντρικές, περιφερειακές και τοπικές ομάδες». Επίσης, «ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός είναι ανοιχτός σε συμβιβασμούς σχετικούς με τις κριτικές ή κυβερνητικές παραδόσεις, είτε πρόκειται για έθνος-κράτος, αντιπροσωπευτικό καθεστώς, ή δημοκρατία. Αυτό επιτρέπει την ισότιμη συνύπαρξη».
Η κληρονομιά της κοινωνίας και η συσσώρευση της ιστορικής γνώσης οδηγεί αφενός στην απεμπόληση του συγκεντρωτικού μοντέλου διοίκησης το οποίο ευνοεί τα μονοπώλια, και αφετέρου θέτει την κοινωνία στο επίκεντρο της πολιτικής.
Η ηθική και πολιτική κοινωνίας. «Το έθνος κράτος συντηρείται σε αντίθεση με τη δημοκρατία και τον αντιπροσωπευτικό καθεστώς. Το πρόταγμά μας για την “δημοκρατική νεωτερικότητα” αποτελεί ένα εναλλακτικό προσχέδιο της νεωτερικότητας (…) αποτελεί το επιστέγασμα μίας ηθικής και πολιτικής κοινωνίας».
Ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός και η δημοκρατική πολιτική:
«Η δημοκρατική διακυβέρνηση κι ο έλεγχος του κοινωνικού έργου ασκούνται από ένα σύμπλεγμα συμβουλίων με ποικιλία στη διάρθρωση, που πασχίζουν για την ενότητα μέσα από την ποικιλομορφία, είτε πρόκειται για γενικά, κεντρικά συμβούλια συντονισμού (όπως οι συνελεύσεις, οι επιτροπές, οι διασκέψεις), είτε για το τοπικά συμβούλια».
«Κάθε κοινότητα, εθνότητα», κίνημα κλπ. μπορούν «να εκφραστούν ως πολιτική μονάδα». «Είτε αυτόνομη, είτε ομοσπονδιακή […] κάθε μονάδα έχει την ευκαιρία να σχηματίσει μια συνομοσπονδία, από το τοπικό στο παγκόσμιο. Ο θεμελιώδης παράγοντας του τοπικού είναι το δικαίωμα στην ελεύθερη διαβούλευση και το δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων. Κάθε αυτοτελής ή ομοσπονδιακή μονάδα είναι μοναδική, επειδή έχει την ευκαιρία να εφαρμόσει την άμεση δημοκρατία […]».
«[Τ]ο εθνικό-κράτος καταπιέζει, ομογενοποιεί και απομακρύνει την κοινωνία από τη δημοκρατία, το μοντέλο του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού, απελευθερώνει, διαφοροποιεί και εκδημοκρατίζει».
Ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός και η αυτοάμυνα
«Η φασιστική άσκηση της εξουσίας είναι η φύση του έθνους-κράτους. Ο φασισμός είναι η πιο καθαρή μορφή του έθνους-κράτους […] Οι κοινωνίες που δεν έχουν μηχανισμό αυτοάμυνας, χάνουν την ταυτότητά τους, τη δυνατότητα για δημοκρατική λήψη αποφάσεων και την πολιτική τους φύση».
Ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός ενάντια στον αγώνα για την ηγεμονία: καθώς οι διοικητικοί θεσμοί δεν χρειάζονται ιδεολογική νομιμοποίηση, δεν παλεύουν για την ηγεμονία.
Η παγκόσμια δημοκρατική συνομοσπονδιακή ένωση θα μπορούσε να αντιταχθεί στα Ηνωμένα Έθνη ως μια ένωση εθνών-κρατών και να συσπειρώσει κοινότητες με στόχο ένα πιο ασφαλή, ειρηνικό, οικολογικό, δίκαιο και δημιουργικό κόσμο.
Ο Δημοκρατικός Συνομοσπονδισμός αποτελεί έτσι «ένα είδος αυτοκυβέρνησης που βρίσκεται σε αντιδιαστολή με τη διαχείριση από το έθνος-κράτος», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι σε διαρκή πολεμική, ή ότι είναι αφομοιώσιμος από τα έθνη-κράτη. Πρόκειται, όπως σημειώνει, για «μια σχέση αρχών, που βασίζεται στην αποδοχή δύο διακριτών οντοτήτων, που αποδέχονται τη συνύπαρξη. Σε περίπτωση παρεμβάσεων και επίθεσης, όχι μόνο από τα έθνη-κράτη, αλλά και γενικά από την καπιταλιστική νεωτερικότητα, οι δημοκρατικές συνομοσπονδίες θα πρέπει πάντα να διαθέτουν δυνάμεις αυτοάμυνας».
