This content is protected, please login and enroll in the course to view this content!
4 σκέψεις στο “Ο κινηματογράφος, ανώτατο στάδιο του καπιταλιστικού πολιτισμού. Πώς η κινηματογραφική εικόνα έγινε το κέντρο της πολιτιστικής βιομηχανίας του ανεπτυγμένου καπιταλισμού ΙΙ”
Δεν ξέρω αν ειπώθηκε με κάποιον τρόπο και ο εγκέφαλός μου το έχασε ή αν έχει σαλπάρει το τραίνο αφού έχουμε ήδη φτάσει σχεδόν δύο συναντήσεις μετά, αλλά αυτή η αντίθεση μεταξύ σμίκρυνσης του παραγωγικού και εμπορικού κατά μία έννοια κομματιού του κινηματογράφου και της άνθησης της κινηματογραφικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, που είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρουσα, πώς εξηγείται, αν εξηγείται;
Συνέβη, δηλαδή, ενδεχομένως γιατί κάπως μειώθηκαν οι οικονομικές απαιτήσεις πράγμα που άφησε ανοιχτό το πεδίο σε σκηνοθέτες για πειραματισμό, επειδή υπήρξε ίσως μια συλλογική τάση (υποσυνείδητα ή όχι) του στυλ “πάει που πάει κατά διαόλου ας δούμε μέχρι πού μπορούμε να το τραβήξουμε”, υπήρχαν άλλοι παράγοντες που επηρέασαν ώστε να έχουμε αυτή την καλλιτεχνική έξαρση ή απλά δεν ξέρουμε /δεν έχουμε κάποια ερμηνεία για το γιατί συνέβη;
Καλησπέρα και συγνώμη για την καθυστερημένη απάντηση!
Αυτό είναι πράγματι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα που σαφώς έχει απασχολήσει την ιστοριογραφία και την θεωρία του σινεμά, ειδικά από τις δεκαετίες του ’60-’70 κι έπειτα. Προφανώς οι διαφορές από χώρα σε χώρα είναι σημαντικές και θα έπρεπε να τις εξετάσουμε πολύ πιο συγκεκριμένα αν θέλαμε να έχουμε μια πραγματικά ολοκληρωμένη εικόνα. Υπάρχουν όμως κάποιες γενικές τάσεις που κατ’ εμέ σκιαγραφούν τους όρους της αντίφασης ανάμεσα στην παραγωγική σμίκρυνση και την καλλιτεχνική άνθιση από την δεκαετία του ’50 κι έπειτα.
Ένας παράγοντας είναι η τεχνολογική ανάπτυξη που μείωσε τις παραγωγικές απαιτήσεις και έριξε το οικονομικό κόστος της κινηματογραφικής παραγωγής, επιτρέποντας ένα σχετικό παραγωγικό boom παρά την γενική για ύφεση της βιομηχανίας του σινεμά από τα τέλη της δεκαετίας του ’40 κι έπειτα. Επομένως το μέσο “δημοκρατικοποιήθηκε” σε έναν μεγαλύτερο βαθμό κι επέτρεψε περισσότερο πειραματισμό με μικρότερες τεχνολογικές-οικονομικές προϋποθέσεις. Ας μην ξεχνάμε παρόλα αυτά πως η παραγωγική σμίκρυνση δεν επηρέασε ταυτόχρονα όλες τις κινηματογραφικές αγορές. Παρότι ήταν συντριπτική στις ΗΠΑ, οι κινηματογραφικές βιομηχανίες της Ευρώπης και της Ασίας βρίσκονταν σε παραγωγική ανάπτυξη για αρκετά χρόνια ακόμα, καθώς οι αιτίες της αμερικάνικης κινηματογραφικής κρίσης (και κυρίως η τηλεόραση) άργησαν επίσης να διαδοθούν παγκόσμια.
Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας είναι κατ’ εμέ η αλλαγή των σχέσεων δύναμης εντός της κινηματογραφικής παραγωγικής διαδικασίας, με την φιγούρα του παραγωγού να εκχωρεί ένα μέρος της “εξουσίας” σε αυτήν του σκηνοθέτη, ο οποίος αναλαμβάνει έναν πιο κυρίαρχο ρόλο. Οι δεκαετίες του ’50 και του’60 ταρακούνησαν το σύστημα των στούντιο στις ΗΠΑ, με ένα μέρος του Hollywood να εγκαταλείπει τις μεγάλες παραγωγές του παρελθόντος για χάρη μιας μικρότερης κλίμακας που στόχευε περισσότερο στην καινοτομία, το ρίσκο και την καλλιτεχνική έκφραση του σκηνοθέτη. Στα χαρτιά ήταν μια κίνηση απελπισίας για τα στούντιο, αλλά στην πράξη οδήγησε στο ρεύμα του New Hollywood που αναζωπύρωσε το αμερικάνικο σινεμά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Αυτή η (προσωρινή) παραγωγική μετατόπιση αποτυπώθηκε και στην αλλαγή της αντίληψης για την “ιδιοκτησία” του κινηματογραφικού έργου, την διάδοση της θεωρίας του auteur κλπ.
Ένας τρίτος σημαντικός παράγοντας μπορεί να εντοπιστεί στην ειδική επιρροή που άσκησε το τέλος του Β’ΠΠ ειδικά στο ευρωπαϊκό σινεμά. Ούτως ή άλλως υπήρχε μια πλανητικά ανισομερής κινηματογραφική ανάπτυξη από τις απαρχές του μέσου, αλλά η εμπειρία του Β’ΠΠ, της αντίστασης στο ναζισμό και του Ολοκαυτώματος και της δημιουργίας των σύγχρονων μεταπολεμικών κοινωνιών οδήγησε ένα μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού σινεμά στο να βαθύνει τις επεξεργασίες του, να αναθεωρήσει την σχέση του κινηματογράφου με την πραγματικότητα, να αναμετρηθεί με βαθιά ανθρώπινα ερωτήματα και προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου, να συνδεθεί με ριζοσπαστικά πολιτικά και καλλιτεχνικά κινήματα κλπ. Έτσι, χοντρικά από το ’50 μέχρι το ’70 βλέπουμε να ανθίζουν πολλά “εθνικά ρεύματα” στην Δυτική Ευρώπη αλλά και το Ανατολικό Μπλοκ και τον τότε λεγόμενο “Τρίτο Κόσμο”, τα οποία αναζωογονούν την κινηματογραφική γλώσσα της εποχής. Αυτήν την περίοδο είναι που ξεπηδούν παντού “νέα κύματα”, μια δυναμική που αντανακλά την τάση για ριζοσπαστισμό, καινοτομία και αναθεώρηση βεβαιοτήτων που εκείνες τις δεκαετίες εμφανίζεται ευρύτερα στο πεδίο της πολιτικής και της κουλτούρας.
Αυτά πολύ συνοπτικά, προφανώς το θέμα είναι μεγάλο και δεν θα μπορούσε να καλυφθεί σε μια τέτοια απάντηση, αλλά ελπίζω να συνεισέφερα κάπως!
Έκανα ένα πρόχειρο ψάξιμο για το τι συνέβη με το αβαντ γκαρντ σινεμά (και γιατί υπερίσχυσε το αφηγηματικό) και βρήκα αυτό το βιβλίο που φαίνεται καλό. Παραθέτω το λινκ του book review σε περίπτωση που ενδιαφέρει κάποιο άλλο άτομο https://www.sensesofcinema.com/2009/book-reviews/moving-forward-looking-back/
Δεν το έχω υπόψιν το βιβλίο αλλά φαίνεται όντως πολύ ενδιαφέρον! (Και Senses of Cinema σταθερή εγγύηση όσον αφορά την αρθρογραφία.)
Δεν ξέρω αν ειπώθηκε με κάποιον τρόπο και ο εγκέφαλός μου το έχασε ή αν έχει σαλπάρει το τραίνο αφού έχουμε ήδη φτάσει σχεδόν δύο συναντήσεις μετά, αλλά αυτή η αντίθεση μεταξύ σμίκρυνσης του παραγωγικού και εμπορικού κατά μία έννοια κομματιού του κινηματογράφου και της άνθησης της κινηματογραφικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, που είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρουσα, πώς εξηγείται, αν εξηγείται;
Συνέβη, δηλαδή, ενδεχομένως γιατί κάπως μειώθηκαν οι οικονομικές απαιτήσεις πράγμα που άφησε ανοιχτό το πεδίο σε σκηνοθέτες για πειραματισμό, επειδή υπήρξε ίσως μια συλλογική τάση (υποσυνείδητα ή όχι) του στυλ “πάει που πάει κατά διαόλου ας δούμε μέχρι πού μπορούμε να το τραβήξουμε”, υπήρχαν άλλοι παράγοντες που επηρέασαν ώστε να έχουμε αυτή την καλλιτεχνική έξαρση ή απλά δεν ξέρουμε /δεν έχουμε κάποια ερμηνεία για το γιατί συνέβη;
Ευχαριστώ και συγγνώμη για τη χρονοκαθυστέρηση!
Καλησπέρα και συγνώμη για την καθυστερημένη απάντηση!
Αυτό είναι πράγματι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα που σαφώς έχει απασχολήσει την ιστοριογραφία και την θεωρία του σινεμά, ειδικά από τις δεκαετίες του ’60-’70 κι έπειτα. Προφανώς οι διαφορές από χώρα σε χώρα είναι σημαντικές και θα έπρεπε να τις εξετάσουμε πολύ πιο συγκεκριμένα αν θέλαμε να έχουμε μια πραγματικά ολοκληρωμένη εικόνα. Υπάρχουν όμως κάποιες γενικές τάσεις που κατ’ εμέ σκιαγραφούν τους όρους της αντίφασης ανάμεσα στην παραγωγική σμίκρυνση και την καλλιτεχνική άνθιση από την δεκαετία του ’50 κι έπειτα.
Ένας παράγοντας είναι η τεχνολογική ανάπτυξη που μείωσε τις παραγωγικές απαιτήσεις και έριξε το οικονομικό κόστος της κινηματογραφικής παραγωγής, επιτρέποντας ένα σχετικό παραγωγικό boom παρά την γενική για ύφεση της βιομηχανίας του σινεμά από τα τέλη της δεκαετίας του ’40 κι έπειτα. Επομένως το μέσο “δημοκρατικοποιήθηκε” σε έναν μεγαλύτερο βαθμό κι επέτρεψε περισσότερο πειραματισμό με μικρότερες τεχνολογικές-οικονομικές προϋποθέσεις. Ας μην ξεχνάμε παρόλα αυτά πως η παραγωγική σμίκρυνση δεν επηρέασε ταυτόχρονα όλες τις κινηματογραφικές αγορές. Παρότι ήταν συντριπτική στις ΗΠΑ, οι κινηματογραφικές βιομηχανίες της Ευρώπης και της Ασίας βρίσκονταν σε παραγωγική ανάπτυξη για αρκετά χρόνια ακόμα, καθώς οι αιτίες της αμερικάνικης κινηματογραφικής κρίσης (και κυρίως η τηλεόραση) άργησαν επίσης να διαδοθούν παγκόσμια.
Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας είναι κατ’ εμέ η αλλαγή των σχέσεων δύναμης εντός της κινηματογραφικής παραγωγικής διαδικασίας, με την φιγούρα του παραγωγού να εκχωρεί ένα μέρος της “εξουσίας” σε αυτήν του σκηνοθέτη, ο οποίος αναλαμβάνει έναν πιο κυρίαρχο ρόλο. Οι δεκαετίες του ’50 και του’60 ταρακούνησαν το σύστημα των στούντιο στις ΗΠΑ, με ένα μέρος του Hollywood να εγκαταλείπει τις μεγάλες παραγωγές του παρελθόντος για χάρη μιας μικρότερης κλίμακας που στόχευε περισσότερο στην καινοτομία, το ρίσκο και την καλλιτεχνική έκφραση του σκηνοθέτη. Στα χαρτιά ήταν μια κίνηση απελπισίας για τα στούντιο, αλλά στην πράξη οδήγησε στο ρεύμα του New Hollywood που αναζωπύρωσε το αμερικάνικο σινεμά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Αυτή η (προσωρινή) παραγωγική μετατόπιση αποτυπώθηκε και στην αλλαγή της αντίληψης για την “ιδιοκτησία” του κινηματογραφικού έργου, την διάδοση της θεωρίας του auteur κλπ.
Ένας τρίτος σημαντικός παράγοντας μπορεί να εντοπιστεί στην ειδική επιρροή που άσκησε το τέλος του Β’ΠΠ ειδικά στο ευρωπαϊκό σινεμά. Ούτως ή άλλως υπήρχε μια πλανητικά ανισομερής κινηματογραφική ανάπτυξη από τις απαρχές του μέσου, αλλά η εμπειρία του Β’ΠΠ, της αντίστασης στο ναζισμό και του Ολοκαυτώματος και της δημιουργίας των σύγχρονων μεταπολεμικών κοινωνιών οδήγησε ένα μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού σινεμά στο να βαθύνει τις επεξεργασίες του, να αναθεωρήσει την σχέση του κινηματογράφου με την πραγματικότητα, να αναμετρηθεί με βαθιά ανθρώπινα ερωτήματα και προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου, να συνδεθεί με ριζοσπαστικά πολιτικά και καλλιτεχνικά κινήματα κλπ. Έτσι, χοντρικά από το ’50 μέχρι το ’70 βλέπουμε να ανθίζουν πολλά “εθνικά ρεύματα” στην Δυτική Ευρώπη αλλά και το Ανατολικό Μπλοκ και τον τότε λεγόμενο “Τρίτο Κόσμο”, τα οποία αναζωογονούν την κινηματογραφική γλώσσα της εποχής. Αυτήν την περίοδο είναι που ξεπηδούν παντού “νέα κύματα”, μια δυναμική που αντανακλά την τάση για ριζοσπαστισμό, καινοτομία και αναθεώρηση βεβαιοτήτων που εκείνες τις δεκαετίες εμφανίζεται ευρύτερα στο πεδίο της πολιτικής και της κουλτούρας.
Αυτά πολύ συνοπτικά, προφανώς το θέμα είναι μεγάλο και δεν θα μπορούσε να καλυφθεί σε μια τέτοια απάντηση, αλλά ελπίζω να συνεισέφερα κάπως!